Rok 2025 zapowiada się jako okres szczególnego nasilenia aktywności kleszczy w Polsce, co niesie ze sobą bezprecedensowe ryzyko dla zdrowia publicznego. Konwergencja łagodniejszych zim, ekspansja naturalnych siedlisk tych pajęczaków oraz niepokojąco rosnąca liczba przypadków chorób odkleszczowych, takich jak borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM), rysują obraz poważnego wyzwania. W obliczu tych prognoz, kluczowe stają się wzmożona świadomość społeczna oraz proaktywne działania prewencyjne, które mogą realnie zmniejszyć skalę zagrożenia.
Gwałtowny wzrost populacji kleszczy. Co mówią prognozy na 2025 rok?
Eksperci biją na alarm – rok 2025 może przynieść Polsce jeden z najtrudniejszych sezonów pod względem aktywności kleszczy od wielu lat. Obserwacje wskazują na systematyczny wzrost liczby tych pajęczaków, co bezpośrednio przekłada się na zwiększone ryzyko kontaktu z nimi. Łagodniejsze i krótsze zimy, będące efektem postępujących zmian klimatycznych, stwarzają kleszczom idealne warunki do przetrwania i rozmnażania.
Temperatury rzadko spadające poniżej krytycznego dla nich poziomu -15°C, a nawet -20°C (niektóre źródła podają -35°C jako granicę dla całkowitej eliminacji), oznaczają, że znacząca część populacji bez problemu zimuje, by z nową energią rozpocząć żerowanie już wczesną wiosną. Co więcej, kleszcze przestały być domeną wyłącznie gęstych lasów i dzikich łąk; coraz śmielej wkraczają na tereny zurbanizowane – do miejskich parków, przydomowych ogrodów, a nawet na skwery i place zabaw. Szacuje się, że nawet do 90% ukąszeń może dochodzić w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc zamieszkania, co czyni problem niezwykle powszechnym.
Borelioza: cichy złodziej zdrowia na fali wznoszącej.
Borelioza z Lyme pozostaje najczęściej diagnozowaną chorobą odkleszczową w Polsce, stanowiąc około 99% wszystkich zgłaszanych przypadków – w 2023 roku liczba ta przekroczyła 104 tysiące, co obrazuje skalę problemu. Statystyki są nieubłagane i pokazują dynamiczny wzrost zachorowań: z około 12,5 tysiąca przypadków w 2021 roku, przez ponad 17 tysięcy w 2022, aż do przeszło 25 tysięcy w roku 2023. Najwyższą zapadalność notuje się w województwach podlaskim, małopolskim i lubelskim, choć problem dotyczy całego kraju.
Podstępność boreliozy polega na jej często niespecyficznych i opóźnionych objawach, które mogą obejmować zmęczenie, bóle stawów i mięśni, a w późniejszych stadiach poważne komplikacje neurologiczne czy kardiologiczne. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie, którego podstawą jest obserwacja miejsca po ukąszeniu (charakterystyczny rumień wędrujący pojawia się u części zakażonych) oraz dwuetapowa diagnostyka serologiczna (test ELISA potwierdzany testem Western-blot). Leczenie opiera się na antybiotykoterapii zgodnej z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, przy czym eksperci ostrzegają przed niesprawdzonymi metodami terapeutycznymi. Nadzieję budzą doniesienia o zaawansowanych pracach nad szczepionką przeciwko boreliozie, której rejestracja może nastąpić nawet w 2025 roku.
Kleszczowe zapalenie mózgu, groźne powikłania i niska świadomość szczepień.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to kolejna, niezwykle groźna choroba wirusowa przenoszona przez kleszcze, której przypadków w Polsce lawinowo przybywa. Dane wskazują na alarmujący wzrost: z 265 zachorowań w 2019 roku, przez 445 w 2022, 659 w 2023, aż do 793 w 2024 roku, a prognozy na 2025 są jeszcze bardziej pesymistyczne – tylko w styczniu i lutym 2025 odnotowano już 31 przypadków. KZM jest chorobą o ostrym przebiegu, która często prowadzi do poważnych powikłań neurologicznych, mogących skutkować trwałym uszczerbkiem na zdrowiu, a nawet śmiercią. Jedyną skuteczną metodą zapobiegania KZM jest szczepienie ochronne, składające się z trzech dawek pierwotnych oraz dawek przypominających co 3-5 lat.
Niestety, mimo że Polska jest krajem endemicznego występowania wirusa KZM, poziom wyszczepialności społeczeństwa pozostaje na zatrważająco niskim poziomie – szacuje się, że zaszczepionych jest zaledwie około 1% populacji. Co więcej, badanie świadomości społecznej wykazało, że aż 40,7% Polaków nie wie o istnieniu szczepionki przeciw KZM. Warto również pamiętać, że wirusem KZM można zarazić się nie tylko przez ukąszenie kleszcza, ale także drogą pokarmową, spożywając niepasteryzowane mleko i jego przetwory pochodzące od zakażonych zwierząt (np. kóz, owiec, krów).
Jak skutecznie chronić się przed kleszczami w 2025 roku?
W obliczu rosnącego zagrożenia ze strony kleszczy, kluczowe staje się przyjęcie kompleksowej strategii ochrony osobistej. Podstawą jest odpowiedni ubiór podczas przebywania na terenach potencjalnie zasiedlonych przez kleszcze – jasne kolory ubrań ułatwiają zauważenie wędrującego pajęczaka, a długie rękawy, nogawki wpuszczone w skarpety oraz zakryte buty stanowią fizyczną barierę. Niezwykle pomocne są również repelenty, czyli środki odstraszające kleszcze, zawierające substancje takie jak DEET, ikarydyna czy IR3535 – należy je stosować zgodnie z instrukcją producenta, szczególnie na odsłonięte części ciała oraz odzież. Po każdym powrocie z lasu, parku, łąki czy nawet ogrodu, niezbędne jest dokładne obejrzenie całego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc preferowanych przez kleszcze: pachwin, pach, zgięć podkolanowych, okolic za uszami, linii włosów oraz fałdów skórnych.
Równie ważne jest wytrzepanie odzieży oraz wzięcie prysznica, co może pomóc usunąć kleszcze, które jeszcze nie zdążyły się wbić. Warto także zadbać o otoczenie swojego domu, regularnie kosząc trawę i usuwając zarośla, co ogranicza naturalne siedliska tych pajęczaków. Pamiętajmy o szczytach aktywności kleszczy, przypadających na okres od wczesnej wiosny do późnej jesieni, z kulminacją w maju-czerwcu oraz wrześniu-październiku, i o bezwzględnej konieczności szczepień przeciw KZM.
Rozpoznanie ugryzienia i pierwsze kroki: Co robić, gdy kleszcz już atakuje?
Ugryzienie kleszcza jest zazwyczaj bezbolesne, ponieważ jego ślina zawiera substancje znieczulające, dlatego tak istotna jest systematyczna kontrola skóry po pobycie na zewnątrz. Jeśli zauważymy wbitego kleszcza, należy go usunąć jak najszybciej – im krócej żeruje, tym mniejsze ryzyko transmisji patogenów. Do usunięcia najlepiej użyć specjalnych przyrządów dostępnych w aptekach (kleszczołapki, lassa, cienkie pęsety). Kleszcza należy chwycić jak najbliżej powierzchni skóry, za jego aparat gębowy, a następnie pewnym, jednostajnym ruchem pociągnąć prostopadle do skóry, unikając jego wykręcania czy zgniatania.
Nie wolno smarować kleszcza tłuszczem, alkoholem czy przypalać, gdyż może to sprowokować go do „zwymiotowania” treści pokarmowej wraz z drobnoustrojami do rany. Po usunięciu pajęczaka, miejsce ukąszenia należy dokładnie zdezynfekować (np. spirytusem salicylowym, octeniseptem) i obserwować przez kolejne tygodnie. Pojawienie się w tym miejscu (lub jego okolicy) charakterystycznego, powiększającego się zaczerwienienia o kształcie pierścienia lub owalu, czyli rumienia wędrującego, jest sygnałem alarmowym i wymaga pilnej konsultacji lekarskiej, gdyż może świadczyć o boreliozie. Lekarza należy również odwiedzić, jeśli wystąpią objawy grypopodobne, gorączka, bóle głowy, mięśni, stawów, lub jeśli nie udało się usunąć kleszcza w całości.
Długofalowe skutki chorób odkleszczowych: Dlaczego prewencja jest kluczowa?
Zaniedbanie profilaktyki lub zbyt późne rozpoznanie i leczenie chorób odkleszczowych może prowadzić do poważnych, długofalowych konsekwencji zdrowotnych, znacząco obniżając jakość życia. Nieleczona borelioza może przejść w stadium przewlekłe, atakując stawy (powodując nawracające zapalenia), układ nerwowy (prowadząc do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, porażenia nerwów, zaburzeń czucia czy koncentracji), a nawet serce (wywołując zaburzenia rytmu).
Kleszczowe zapalenie mózgu, nawet po przejściu ostrej fazy, może pozostawić trwałe następstwa neurologiczne, takie jak niedowłady, zaburzenia równowagi, problemy z pamięcią, a w skrajnych przypadkach prowadzić do niepełnosprawności. Ciężar ekonomiczny i osobisty związany z leczeniem przewlekłych form tych schorzeń jest ogromny. Dlatego tak fundamentalne znaczenie ma prewencja – unikanie ukąszeń, szybkie i prawidłowe usuwanie kleszczy oraz szczepienia przeciw KZM.
Świadome i odpowiedzialne podejście do zagrożenia, jakie niosą ze sobą te małe pajęczaki, jest najlepszą inwestycją we własne zdrowie i dobre samopoczucie, pozwalającą cieszyć się aktywnością na łonie natury bez niepotrzebnego ryzyka.
