Paracetamol to jeden z najpopularniejszych i najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych na świecie, a jednak jego dokładny mechanizm działania przez dekady pozostawał naukową zagadką. Najnowsze, przełomowe badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie w końcu rzucają nowe światło na tę tajemnicę. Odkryli oni, że paracetamol działa nie tylko centralnie w mózgu, ale także obwodowo, blokując sygnały bólowe bezpośrednio w nerwach, zanim dotrą one do mózgu. To fundamentalna zmiana w rozumieniu tego leku, która otwiera drzwi do projektowania nowej generacji bezpieczniejszych i bardziej precyzyjnych środków przeciwbólowych.
Wieloletnia zagadka medycyny. Dlaczego działanie paracetamolu było tajemnicą?
Paracetamol, znany w niektórych krajach jako acetaminofen, od lat stanowił medyczną anomalię. Mimo swojej wszechobecności w domowych apteczkach i ogromnej skali stosowania na całym świecie, naukowcy nie byli w stanie jednoznacznie wskazać, w jaki sposób dokładnie uśmierza on ból i obniża gorączkę. Istniało kilka teorii, które jednak nie tłumaczyły w pełni jego unikalnych właściwości. Sugerowano, że może on, podobnie jak niektóre inne leki przeciwbólowe, w pewnym stopniu hamować enzymy cyklooksygenazy (COX) w mózgu, jednak jego działanie w tym zakresie było znacznie słabsze i nie wyjaśniało jego skuteczności. Inne hipotezy wskazywały na możliwy wpływ na system endokannabinoidowy w ośrodkowym układzie nerwowym. Żadna z tych teorii nie była jednak w stanie w pełni wyjaśnić całego spektrum działania paracetamolu, pozostawiając go jednym z najbardziej tajemniczych leków w powszechnym użyciu.
Przełom z Jerozolimy. Nowy, obwodowy mechanizm działania.
Wieloletnią zagadkę udało się w końcu rozwiązać zespołowi naukowców z Wydziału Medycyny i Szkoły Farmacji Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, kierowanemu przez profesorów Alexandra Binshtoka i Aviego Priela. Wyniki ich przełomowych badań zostały opublikowane na początku czerwca 2025 roku w prestiżowym czasopiśmie naukowym „Proceedings of the National Academy of Sciences” (PNAS). Odkrycie to fundamentalnie zmienia dotychczasowe postrzeganie działania paracetamolu, wskazując na nieznany wcześniej, kluczowy mechanizm obwodowy.
Dotychczas sądzono, że paracetamol działa głównie centralnie, czyli w mózgu i rdzeniu kręgowym. Izraelski zespół badawczy udowodnił jednak, że lek ten ma zdolność blokowania sygnałów bólowych na znacznie wcześniejszym etapie – bezpośrednio w nerwach obwodowych, czyli tam, gdzie ból powstaje. Oznacza to, że paracetamol działa nie tylko jako „tłumik” bólu w naszym centrum dowodzenia, ale także jako „bramka”, która w ogóle nie pozwala impulsowi bólowemu rozpocząć swojej podróży do mózgu. Jak ujął to prof. Binshtok, odkrycie to „zmienia całe nasze rozumienie tego, jak paracetamol zwalcza ból”.
AM404 – kluczowy metabolit w walce z bólem.
Naukowcy z Jerozolimy w swoich badaniach wykazali, że sam paracetamol nie jest substancją, która bezpośrednio blokuje ból w nerwach obwodowych. Kluczem do zrozumienia tego mechanizmu jest proces metaboliczny, który zachodzi w organizmie po zażyciu leku. Paracetamol jest w ciele przekształcany w inną substancję, metabolit o nazwie AM404. To właśnie ten związek chemiczny jest odpowiedzialny za nowo odkryte, obwodowe działanie przeciwbólowe.
Mechanizm działania AM404 jest niezwykle precyzyjny. Cząsteczki tego metabolitu docierają do obwodowych nerwów czuciowych, czyli tych, które jako pierwsze rejestrują bodźce bólowe, takie jak uraz czy stan zapalny. Tam AM404 przyłącza się do kanałów sodowych w błonie komórkowej neuronów i skutecznie je blokuje. Kanały sodowe są niezbędne do generowania i przesyłania impulsów nerwowych. Ich zablokowanie sprawia, że sygnał o bólu nie może zostać w ogóle wytworzony ani wysłany w dalszą drogę do rdzenia kręgowego i mózgu, dzięki czemu po prostu go nie odczuwamy.
Co to oznacza dla przyszłości medycyny? Nowa generacja leków przeciwbólowych.
Odkrycie obwodowego mechanizmu działania paracetamolu to znacznie więcej niż tylko naukowa ciekawostka – otwiera ono zupełnie nowe perspektywy w farmakologii i projektowaniu leków. Zrozumienie, że można skutecznie blokować ból, celując bezpośrednio w kanały sodowe w nerwach czuciowych za pomocą metabolitów takich jak AM404, może doprowadzić do powstania nowej generacji, znacznie bardziej precyzyjnych i bezpieczniejszych środków przeciwbólowych.
Główną zaletą takiego podejścia jest jego selektywność. Tradycyjne środki znieczulenia miejscowego, takie jak lidokaina, również blokują kanały sodowe, ale robią to w sposób nieselektywny, wpływając na wszystkie rodzaje nerwów w danym obszarze. Powoduje to znane wszystkim skutki uboczne, takie jak drętwienie, mrowienie czy osłabienie siły mięśniowej. Leki oparte na mechanizmie działania AM404 mogłyby celować wyłącznie w te nerwy, które są odpowiedzialne za przenoszenie bólu, pozostawiając inne funkcje czuciowe i motoryczne nienaruszone. To z kolei mogłoby zrewolucjonizować leczenie bólu przewlekłego, pooperacyjnego czy neuropatycznego, oferując pacjentom skuteczną ulgę bez uciążliwych efektów ubocznych.
Koniec zagadki, początek innowacji.
Odkrycie dokonane przez naukowców z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie to piękny przykład tego, jak nauka potrafi rozwiązywać wieloletnie tajemnice, nawet te dotyczące powszechnie znanych i stosowanych substancji. Zrozumienie obwodowego mechanizmu działania paracetamolu nie tylko zamyka pewien rozdział w historii farmakologii, ale przede wszystkim otwiera nowy, pełen obiecujących możliwości. Pokazuje, że nawet w najpopularniejszym leku przeciwbólowym na świecie kryły się sekrety, które mogą stać się inspiracją dla tworzenia przyszłych, innowacyjnych terapii. To odkrycie daje nadzieję na opracowanie leków, które będą zwalczać ból w sposób bardziej inteligentny, precyzyjny i bezpieczny dla pacjentów na całym świecie.
